Prokuratura Okręgowa w Zamościu wszczęła śledztwo w sprawie wypowiedzi prezesa Towarzystwa Ukraińskiego, dr. Grzegorza Kuprianowicza. Chodzi o słowa z Sahrynia, gdzie w 1944 roku w czasie akcji przeprowadzonej przez polskie podziemie zbrojne zginęło kilkuset Ukraińców. Śledczych zawiadomił wojewoda lubelski.
Dr Grzegorz Kuprianowicz, historyk, prezes Towarzystwa Ukraińskiego, urodził się w Lublinie, jest pochodzącym z Podlasia Ukraińcem – obywatelem Polski. Należy do mniejszości ukraińskiej w Polsce.
Wojewoda lubelski twierdzi, że dr Kuprianowicz na początku lipca, na uroczystościach w Sahryniu, mógł złamać prawo, znieważając Polskę i Polaków oraz zaprzeczając prawdzie historycznej. Wojewoda zawiadomił prokuraturę, a sam historyk mówi, że trudno mu zrozumieć całą sytuację, bo nikogo nie znieważał i niczemu nie zaprzeczał. Co powiedział podczas obchodów? „Ta zbrodnia przeciwko ludzkości popełniona została przez członków narodu polskiego - partyzantów Armii Krajowej będących żołnierzami podziemnego państwa polskiego” - stwierdził wtedy dr Grzegorz Kuprianowicz. Zdaniem wojewody, te słowa są skandaliczne, a uroczystości w Sahryniu były "prowokacją", bo zorganizowano je w lipcu, w rocznicę Rzezi Wołyńskiej z 1943 roku. A do wydarzeń w Sahryniu doszło w marcu 1944 roku.
W Sahryniu na Lubelszczyźnie stoi pomnik upamiętniający Ukraińców zamordowanych w akcji polskiego podziemia. 10 marca 1944 r. oddziały Armii Krajowej spaliły zasiedloną przez Ukraińców wieś. Zabito jej mieszkańców, w tym kobiety i dzieci. Według różnych źródeł zginęło wtedy od 200 do 800 osób.
TOK FM: - Panie Grzegorzu, wojewoda lubelski zarzuca panu, że uroczystości w Sahryniu, zorganizowane 8 lipca, były - tu cytat - "prowokacją" i "hucpą". I nawiązywały wprost do Wołynia. Wojewoda twierdzi przy tym, że pana słowa z tych uroczystości mogły znieważać Polaków. Co pan konkretnie powiedział i czy te słowa były przemyślane?
Dr Grzegorz Kuprianowicz: - Oczywiście, słowa były dokładnie przemyślane. Wygłosiłem przemówienie na uroczystościach żałobnych, poświęconych pamięci ukraińskich, prawosławnych ofiar Sahrynia, które zginęły z rąk żołnierzy AK i Batalionów Chłopskich. W swoim wystąpieniu mówiłem o wielkiej tragedii, która się tam wydarzyła i o tym, kto tej zbrodni dokonał. Powiedziałem, że zrobili to żołnierze polskiego państwa podziemnego - członkowie narodu polskiego. To nie jest żadną tajemnicą, to wynika przecież z wiedzy historycznej. Zwróciłem uwagę, że mieszkańcy Sahrynia i okolicznych wsi, którzy tam zginęli, byli obywatelami Rzeczypospolitej narodowości ukraińskiej, wyznania prawosławnego, którzy zginęli - co jest pewnym paradoksem - z rąk innych obywateli Rzeczpospolitej.
Czyli pokazał pan tło historyczne tych wydarzeń sprzed lat?
Tak, starałem się pokazać szersze tło, wyjaśnić, że ci ludzie, którzy tam mieszkali, nie byli migrantami. Była to miejscowa, rdzenna ludność, której przodkowie od wielu stuleci tam żyli. Oczywiście mówiłem też o tym, że jedyne co możemy dać tym, którzy tam spoczywają, to pamięć i modlitwa.
Wojewoda lubelski sugeruje jednak, że w swojej wypowiedzi w Sahryniu nawiązywał pan do rzezi wołyńskiej i że pan temu ludobójstwu zaprzeczał.
Czytaj też: Obchodom z udziałem prezydenta Ukrainy ma się przyjrzeć prokuratura. Wojewoda powołuje się na ustawę o IPN
Mówiłem jedynie o Sahryniu, o historii Chełmszczyzny, natomiast nie odnosiłem się do innych wydarzeń historycznych, w związku z tym nie bardzo rozumiem, gdzie pan wojewoda znalazł to odniesienie. Wspominałem natomiast również o tym, że pamięć prawosławnych mieszkańców Sahrynia nie została upamiętniona tak, jak można byłoby tego oczekiwać. Mówiłem, że ustalenia były takie, że prezydenci Polski i Ukrainy mieli wspólnie dokonać odsłonięcia pomnika w Sahryniu, ale tak się nie stało. Dodałem, że pamięć ukraińskich prawosławnych ofiar Sahrynia nie została uczczona w taki sposób, jak pamięć polskich ofiar Wołynia w Porycku, ukraińskich ofiar Przemyskiego w Pawłokomie czy polskich ofiar Galicji Wschodniej w Hucie Pieniackiej. Tam prezydenci Polski i Ukrainy wspólnie odsłaniali miejsca pamięci. Warto dodać, że pomnik w Sahryniu został wzniesiony 10 lat temu. Niestety, w odbywających się tam obchodach pamięci ofiar Sahrynia nie biorą udziału oficjalni przedstawiciele władz Rzeczypospolitej Polskiej, a przecież mówimy o pamięci obywateli Rzeczypospolitej…
Ale kategorycznie - czy padły z pana ust słowa zaprzeczające ludobójstwu na Wołyniu?
Jeszcze raz podkreślam: mówiłem o Sahryniu i o kontekście Chełmszczyzny, nie widziałem powodów, by odnosić się do innych wydarzeń historycznych.
Wojewoda, mówiąc o "prowokacji", nawiązuje m.in. do tego, że zbrodnia w Sahryniu miała miejsce w marcu, a wy uroczystości rocznicowe zorganizowaliście w lipcu, by nawiązać i połączyć to z rzezią wołyńską. Pan temu zaprzecza - skąd zatem ten lipiec?
Uroczystości w Sahryniu, w ciągu kilku lat, odbywały się w różnych terminach. Poza dniem rocznicy zbrodni sahryńskiej nabożeństwa żałobne za ofiary odbywają się np. wtedy, gdy przyjeżdżają tutaj dawni mieszkańcy Chełmszczyzny, przed laty przymusowo deportowani do ZSRR, czy przy okazji wydarzeń organizowanych przez społeczność ukraińską w Polsce lub też świąt cerkiewnych. To naprawdę nie jest tak, że po raz pierwszy uczczenie pamięci ofiar Sahrynia odbyło się w lipcu. Sahryń jest dla nas - Ukraińców - pewnym symbolem i wtedy, gdy nadarza się okazja, by tam, na miejscu uczcić pamięć ofiar - to tak się właśnie dzieje. I tak było tym razem - w trakcie uroczystości z udziałem prezydenta Ukrainy, Petra Poroszenki.
Skąd dowiedział się pan o tym, że wojewoda zarzuca panu prowokację i kieruje sprawę do prokuratury?
Od dziennikarzy. Byłem niesamowicie zdziwiony i jednocześnie oburzony tym, jak można - nawet przy odmiennym patrzeniu na historię - nazywać uroczystości żałobne "prowokacją" czy "hucpą"? Jeśli osoby, które przyjechały na uroczystości żałobne, nazywa się grupą „dwóch tysięcy ukraińskich nacjonalistów”, to pojawia się pytanie: na jakiej podstawie pan wojewoda określa ich poglądy polityczne i skąd dysponuje taką wiedzą? Przecież na uroczystości przyjechały m.in. osoby, które przeżyły pacyfikację Sahrynia, które doznały tam traumy, których bliscy tam zginęli. Jak te osoby miały się czuć, gdy słyszały takie słowa z ust przedstawiciela polskiego rządu na Lubelszczyźnie?
Słowa wojewody odbiły się szerokim echem, również w kanałach dyplomatycznych. Jakie, pana zdaniem, są i mogą jeszcze być ludzkie konsekwencje tych słów?
Trzeba zauważyć, że wypowiedź wojewody na konferencji prasowej w tej sprawie, nie była jedyną. Były kolejne jego wystąpienia, kolejne zarzuty, wypowiadane coraz bardziej radykalnym językiem. To niestety wywołało falę hejtu w internecie; nastąpił wzrost antyukraińskich wypowiedzi i wpisów w sieci. Ale jest jeszcze jeden niepokojący efekt - wzrastają obawy i niepokój wśród społeczności ukraińskiej w naszym regionie. Jej członkowie znowu zaczynają się bać otwarcie przyznawać do swojej tożsamości narodowej. A to najgorsze, co może się stać. Pamiętajmy o tym, że prawosławni Ukraińcy na Chełmszczyźnie czy Południowym Podlasiu i przed wojną, i po wojnie doświadczyli wielu traum; były deportacje, burzono cerkwie, przejawy dyskryminacji. Ostatnio od starszej kobiety usłyszałem zdanie, które bardzo mnie poruszyło - powiedziała "My to przeżyliśmy, baliśmy się o swoje rodziny, bliskich. Baliśmy się przyznawać do swojego pochodzenia, wiary, języka, tradycji. Wychodzi na to, że to teraz powraca i wy też musicie to przeżyć". Te słowa były dla mnie wstrząsające.
Czuje się pan osobą, która znieważyła Polaków czy Polskę?
Absolutnie i zdecydowanie nie. Przecież ja całe życie mieszkam wśród Polaków, mam wśród nich wielu znajomych i przyjaciół. Myśl, aby znieważać kogokolwiek, w ogóle nie przyszłaby mi nigdy do głowy.
Panie Grzegorzu, oprócz śledztwa prokuratury, drugim wątkiem tej sprawy zajmuje się IPN, który - też z zawiadomienia wojewody - sprawdza wątek dotyczący tego - skrótowo to ujmując - czy w swojej wypowiedzi zaprzeczał pan faktom historycznym. Wiem, że IPN analizuje pana wystąpienie wygłoszone i po polsku, i po ukraińsku. To były te same słowa?
Nie, w dużej części inne. Uznałem, że nie będę się powtarzał - mówiłem na zmianę, po polsku i po ukraińsku. Byłem przekonany, że obecne tam osoby, będą to rozumieć. Część mówiłem więc po polsku, część zaś po ukraińsku. Były to więc różne treści, wzajemnie dopełniające się, ale oczywiście cały czas w tym samym duchu.
Pójdzie pan do sądu przeciwko wojewodzie?
W tej chwili czekam na to, co zrobi prokuratura w Zamościu i prokuratorzy IPN, jakie decyzje podejmą. I na tym się skupiam. Ale rzeczywiście, jeśli chodzi o dalsze działania, nie wykluczam pozwu przeciwko wojewodzie. Będę to konsultował z prawnikami.
Czuje się pan zniesławiony przez wojewodę lubelskiego?
Oczywiście, że tak. Zarzuca się mi rzeczy, których nie zrobiłem. A na to nie mogę i nie chcę się zgodzić. Hejt odbija się nie tylko na mnie, ale też na mojej rodzinie i szerzej - na ukraińskiej społeczności prawosławnej regionu.
Paradoksem tej całej sytuacji jest fakt, że od niedawna pełni pan ważną funkcję w relacjach między mniejszościami w Polsce a władzami państwa.
To prawda. Od czerwca jestem współprzewodniczącym Komisji Wspólnej Rządu i Mniejszości Narodowych i Etnicznych. Zostałem na tę funkcję wybrany przez członków Komisji Wspólnej reprezentujących mniejszości, a moją nominację podpisał premier Mateusz Morawiecki. Drugim współprzewodniczącym tej komisji – ze strony rządowej – jest wiceminister spraw wewnętrznych, Paweł Szefernaker.
