Chcesz wiedzieć szybciej? Polub nasPrzewodnik powstał pod redakcją dr Doroty Pudzianowskiej i Jarosława Jagury z Helsińkiej Fundacji Praw Człowieka, ale we współpracy ze środowiskiem sędziów i prokuratorów. Wydało go Biuro Rzecznika Praw Obywatelskich. Prace nad nim trwały wiele miesięcy, a były poprzedzone specjalnymi ankietami, przeprowadzonymi w środowisku prawników.
- Ostatecznie otrzymaliśmy niemal 1800 ankiet. To liczba bardzo duża, bo dostaliśmy je od około 11 procent wszystkich sędziów i prokuratorów w Polsce - mówi Jarosław Jagura. Odpowiadali na pytania zamknięte, ale pojawiły się też zadania otwarte, w których mogli napisać, z jakimi przejawami dyskryminacji czy problemami w tym zakresie w swojej pracy się spotkali. I sędziowie, i prokuratorzy opisywalu sytuacje z życia wzięcie, które teraz - jako przykłady - znalazły się w przewodniku.
Przewodnik - w każdym sądzie i prokuraturze w Polsce
Przewodnik jest dostępny w wersji elektronicznej , ale trafi też w wersji tradycyjnej, papierowej do wszystkich sądów i prokuratur w Polsce.
Założenie jest takie, by były po trzy egzemplarze w poszczególnych jednostkach. - Sędziowie i prokuratorzy w trakcie swojego kształcenia nie mają kursu poświęconego traktowaniu w sposób szczególny osób, których sytuacja jest inna od sytuacji większości stron czy świadków w sądzie czy w prokuraturze. Tego brakuje - mówi Dorota Pudzianowska. I właśnie m.in. stąd pomysł na przewodnik.
Publikacja jest dość obszerna i niezwykle praktyczna. Podzielono ją na działy poświęcone różnym aspektom nierównego traktowania np. ze względu na niepełnosprawność, ubóstwo, wyznanie, pochodzenie, rasę czy orientację seksualną. Przy każdym aspekcie są przykłady: i sytuacji problematycznych, i dobrych praktyk z sądów i prokuratur.
WYKLUCZENIE SPOŁECZNE
Autorzy przewodnika zwracają uwagę choćby na to, że osób wykluczonych społecznie nie można traktować lekceważąco, poniżać, oceniać po wyglądzie czy komentować ich zachowań. A chodzi choćby o stwierdzenie, że ktoś sam jest sobie winien, że znalazł się w takiej a nie innej sytuacji.
Jest też mowa o tym, że osoby biedne powinny mieć w jasny sposób powiedziane, do czego mają prawo choćby w zakresie zwrotu kosztów. By nie dochodziło do sytuacji, opisanej w jednej z ankiet, gdzie podejrzany, żeby dotrzeć na przesłuchanie, pokonał pieszo w trakcie śnieżycy 40 km, ponieważ nie było go stać na dojazd.
WIEK
W rozdziale dotyczącym wieku jest mowa i o dzieciach jako uczestnikach postępowań, i o osobach starszych. Są praktyczne porady, jak przesłuchiwać dzieci, by nie narażać ich na dodatkową traumę, zwłaszcza w sytuacji, gdy na jednym przesłuchaniu się nie kończy. By wcześniej, zanim dojdzie do przesłuchania, nieletni mógł poznać pokój do przesłuchań, aby się z nim "oswoić". Autorzy przewodnika zwracają też uwagę na to, że ważne jest również, by dzieci niepełnosprawne, np. na wózku, przesłuchiwać w miejscu, które jest dostosowane do osób z niepełnosprawnościami, a z tym bywają problemy.
Są też historie z życia wzięte, jak należy reagować. Na przykład do jednego z sądów przyszło dwoje dzieci w wieku szkolnym, które przy wejściu do budynku powiedziały ochronie, że są głodne i rodzice się nimi nie zajmują, bo często są pijani. - Pracownicy ochrony niezwłocznie powiadomili Wydział Rodzinny i Nieletnich. Z dziećmi spotkał się sędzia i zadecydował o pilnym przeprowadzeniu wywiadu kuratorskiego w miejscu zamieszkania dzieci i nadaniu sprawie dalszego biegu - to opisany w przewodniku przykład dobrej praktyki.
Jeśli chodzi o wykluczanie osób starszych, opisana jest sytuacja, gdy policja wydała postanowienie o umorzeniu postępowania i nie przedstawiła zarzutów sprawcy, ponieważ osobą pokrzywdzoną była osoba starsza w wieku 80 lat. "Policja przyjęła, że z uwagi na wiek relacja pokrzywdzonego jest niewiarygodna. Prokurator odmówiła zatwierdzenia postanowienia, gdyż uznała, że żadne inne okoliczności na tym etapie sprawy nie uprawniały do podważania prawdziwości zeznań złożonych przez pokrzywdzonego, a umorzenie postępowania nie może być podyktowane wyłącznie wiekiem pokrzywdzonego" - to jedna z dobrych praktyk.
Autorzy przewodnika piszą m.in. o tym, że sędzia czy prokurator winien zwracać uwagę na to, że osoba w podeszłym wieku może mieć trudności z przypomnieniem sobie pewnych wydarzeń, ale też np. spowolnione reakcje czy problem ze słuchem.
NIEPEŁNOSPRAWNOŚĆ
W przewodniku odniesiono się do różnych aspektów niepełnosprawności. Jest np. historia osoby z dużą krótkowzrocznością, która nie była w stanie zapoznać sie z materiałami śledztwa, bo były bardzo nieczytelnie napisane. Mimo próśb, prokurator wielokrotnie odmawiał pomocy.
Jak mówi Dorota Pudzianowska, dobrą praktyką sędziego czy prokuratora jest upewnianie się, że komunikacja z osobą, o której wiadomo, że ma określony rodzaj niepełnosprawności, przebiega w sposób dla niej zrozumiały. Można dopytać, wyjaśnić, bardziej sprecyzować swoją myśl.
Jasny i precyzyjny przekaz jest szczególnie ważny w przypadku np. osób niewidomych. - Na przykład na sali rozpraw czasami wystarczą proste komunikaty, choćby proszę podejść dwa kroki do przodu, odwrócić się w lewą stronę - mówi Dorota Pudzianowska. Ważne jest też, by sędzia czy prokurator nie mówił zbyt cicho.
TOŻSAMOŚĆ PŁCIOWA
Przewodnik to również kwestie innej orientacji seksualnej, ale też zmiany tożsamości płciowej. Jest np. pytanie, jak zwracać się do osób, które są w trakcie procedury uzgadniania płci. Przykład dobrej praktyki z jednego z sądów: w sprawie o uzgodnienie płci podczas sprawdzania obecności na rozprawie sędzia wyjaśniła powodowi, że na wokandzie, w protokole i innych dokumentach jego dane osobowe muszą być podane zgodnie z dotychczasową płcią metrykalną, ale podczas rozprawy będzie się do niego zwracać jak do mężczyzny. O to samo poprosiła innych uczestników postępowania.
Takich konkretnych historii, praktycznych porad i wskazówek jest w przewodniku wiele. Choćby te dotyczące różnic ze względu na religię. By w dobie wielokulturowości wiedzieć, że np. kobieta muzułmanka może nie chcieć być przesłuchiwana przez mężczyznę (bo wtedy po prostu powie mniej albo nie zezna nic). - Przykłady przez nas opisane zostały w większości zebrane w ramach prac nad tym przewodnikiem, z ankiet od sędziów i prokuratorów i z rozmów z uczestnikami naszej grupy roboczej. Z reguły pokazujemy dobre praktyki, choć czasami sygnalizujemy też problemy. Ale tylko po to, by zasugerować, jak dany problem można lepiej rozwiązać - mówi Dorota Pudzianowska.
